در دنیای حسابداری، استانداردها و اصولی وجود دارند که هر حسابدار باید آنها را به خوبی بشناسد و در فرآیند مالی شرکت‌ها و سازمان‌ها به آنها عمل کند. این استانداردها و اصول معروف به استانداردهای حسابداری هستند. حسابداران باید در تمام گزارش‌های مالی خود، به این استانداردها پایبند باشند؛ در غیر این صورت، گزارش‌های آنها قابل قبول نخواهد بود و باید مجدداً تنظیم شوند.
در ایران، تعدادی از استانداردهای حسابداری وجود دارد که استفاده بیشتری دارند. در این مقاله، ابتدا یک لیست کامل از استانداردهای حسابداری ایران ارائه می‌شود، و سپس به بررسی مفصل استانداردهای مهم حسابداری پرداخته می‌شود. در ادامه، با روش تدوین و اهمیت استفاده از استانداردهای حسابداری آشنا خواهید شد.
استانداردهای حسابداری چیست؟
در زمینه حسابداری، مجموعه‌ای از روش‌ها و اصول خاص وجود دارد که هر حسابدار باید با آنها آشنا باشد و آنها را در مدیریت امور مالی شرکت‌ها و سازمان‌ها به کار ببرد. این روش‌ها و اصول خاص به عنوان استانداردهای حسابداری شناخته می‌شوند. این استانداردها اصول اساسی حسابداری را تعیین می‌کنند و به عنوان یک راهنمای مهم برای حسابداران عمل می‌کنند تا بتوانند بدون دشواری حسابرسی‌ها را انجام دهند. هر حسابدار باید در گزارش‌های مالی خود از این استانداردها پیروی کند؛ در غیر این صورت، گزارش‌های او قابل قبول نخواهد بود و باید دوباره تنظیم شوند.
با پیشرفت تکنولوژی و رواج نرم‌افزارهای حسابداری مختلف، بسیاری از افراد فکر می‌کنند که تسلط به این نرم‌افزارها کافی است تا بتوانند امور مالی شرکت‌ها را به‌طور دقیق و کامل مدیریت کنند و از وقوع خطاهای انسانی جلوگیری کنند. با این حال، حتی با وجود این نرم‌افزارها، اگر حسابداران به استانداردهای حسابداری مسلط نباشند، قادر به انجام کارهای مربوط به حسابداری شرکت‌ها نخواهند بود.
تاریخچه استانداردهای حسابداری
در ایران، سازمان حسابرسی در سال 1371 کمیته‌ای را با نام تدوین استانداردهای حسابداری ایجاد کرد. این کمیته مسئول تعیین استانداردهای حسابرسی ملی برای کشور بوده و با توجه به شرایط کشور و استانداردهای جهانی معتبر، قوانین مشخص و واضحی برای حسابرسان ایجاد کرده است.
مزایای استانداردهای حسابداری چیست؟
به برخی از مهمترین مزایای استانداردهای حسابداری اشاره می‌شود:
- تسهیل بررسی صورتهای مالی و گزارش‌های شرکت‌ها و سازمان‌ها توسط بازرسان و حسابرسان.
- ارائه اطلاعات دقیق درباره عملکرد رقبا و شرکت‌های دیگر.
- اندازه‌گیری دقیق و زمان‌بندی امور مالی مختلف.
- توسعه اعتماد مشتریان و سرمایه‌گذاران به صورتی که به کارایی و صحت مالی شرکت‌ها اطمینان پیدا کنند.
اهمیت استانداردهای حسابداری
حسابداری به عنوان یکی از شاخه‌های مهم در رشد و توسعه هر مجموعه و شرکت اهمیت بسیاری دارد. گزارش‌های مالی به عنوان یک ابزار مهم، ارزش شرکت را مشخص می‌کنند و حسابداران باید به استانداردهای حسابداری پرکاربرد مسلط باشند تا بتوانند گزارش‌های دقیق و قابل اعتمادی ارائه کنند. استفاده از استانداردهای دقیق‌تر در حسابرسی‌ها باعث ایجاد گزارش‌های دقیق‌تر و قابل اعتمادتر می‌شود.
تدوین استانداردهای حسابداری
اما استانداردهای حسابداری چگونه تدوین می شوند؟ در زیر روش و روش تدوین این آیین نامه را فهرست می کنیم:
شناسایی موضوع برای شروع فرآیند تحقیق
کمیته تدوین استانداردها در ابتدا موضوعات پیشنهادی مدیریت را برای تدوین استاندارد بررسی می کند. بر این اساس استانداردهایی را تهیه و تنظیم می کنند و سپس برای تدوین استاندارد در اختیار مدیریت قرار می دهند.
معاینه اولیه
اکنون که استانداردها در دست مدیریت تدوین استانداردهای حسابداری است، کارشناسان این حوزه تحقیقات جامعی در مورد استانداردها انجام می دهند. در اینجا برای شناسایی و تعیین استاندارد پیشنهادی، استانداردهای سایر کشورها از جمله آمریکا، انگلستان یا کانادا بررسی شده و به دنبال آن قوانین موجود در کشور و استانداردهای داخلی ایران بررسی می شود.
تصمیم گیری برای ضرورت تدوین استاندارد
اکنون وقت آن است که کمیته تدوین استانداردها در مورد تدوین استاندارد ارزیابی شده تصمیم گیری کند.
ایجاد پیش نویس اولی
هنگامی که کمیته تدوین تصمیم به تهیه پیش نویس استاندارد پیشنهادی گرفت، گروهی از کارشناسان مطالعات، تحقیقات و جلسات متعددی را برای ایجاد پیش نویس اولیه استاندارد مورد نظر برگزار می کنند. کارشناسان در مرحله اولیه استاندارد مربوطه را با استانداردهای بین المللی مقایسه کرده و پیش نویس اولیه را بر اساس این مقایسه ها قرار می دهند.
تهیه پیش نویس استاندارد اولیه
در این مرحله کمیته تدوین پیش نویس ایجاد شده در مرحله قبل را بررسی و اصطلاحات لازم را نهایی می کند. در این مرحله کمیته تدوین پیش نویس بررسی های دقیق و گسترده ای را انجام می دهد و در نهایت اقدام به نهایی کردن پیش نویس استاندارد می کند.
نظرسنجی افکار عمومی
اکنون نوبت به نظرسنجی رسیده است و کمیته تدوین پیش نویس استانداردها را در مجامع عمومی توزیع می کند تا نظرات افراد مختلف را در مورد آنها جمع آوری کند. کمیته پیش نویس ها را از طریق اینترنت، مجلات مختلف و غیره توزیع می کند و منتظر بازخورد دیگران است. علاوه بر این، برای اطمینان از اطمینان بیشتر، پیش‌نویس‌ها برای افراد دارای تخصص در حسابداری ارسال می‌شود تا بازخورد خود را جمع‌آوری کنند. در صورت نیاز، پیش نویس اصلاح شده مجددا ارسال و پس از تایید کمیته فنی به هیات اجرایی سازمان ارسال می شود.
تایید نهایی استاندارد
در صورتی که متن استاندارد به هیئت اجرایی و مجمع عمومی سازمان برسد، نوبت به تایید نهایی استاندارد می رسد. در واقع هیات اجرایی نیز باید مجددا استانداردها را بررسی کرده و اصلاحات لازم را انجام دهد. پس از انجام اصلاحات و رسیدن استاندارد مورد نظر به مرحله تدوین نهایی، کمیته استاندارد آن را به مجمع عمومی سازمان ارائه می کند. پس از تدوین و تصویب آن توسط مجمع عمومی سازمان، استاندارد اجباری می شود و کلیه حسابداران باید در انجام امور مالی شرکت ها آن را مد نظر قرار دهند.
انواع استانداردهای حسابداری
استانداردهای حسابداری به سه گروه تقسیم می شوند که در زیر به معرفی و توضیح آنها می پردازیم:
استانداردهای عمومی
حسابرس می تواند خود را به عنوان یک حسابدار مستقل معرفی کند که مدارک تحصیلی را از انجمن های معتبر کسب می کند. آنها باید از همه نظر مستقل باشند و حتی در ظاهرشان هم این را ثابت کنند.
استانداردهای حسابداری خاص حوزه
یک حسابرس که بر اساس مهمترین استانداردهای حسابداری کار می کند باید بتواند برنامه خوبی برای همکاران خود تدوین کند و نوعی برنامه نظارتی امن ایجاد کند تا افراد از وظایف محول شده مطلع شوند. حسابداران همچنین باید از سیستم کنترل داخلی برای جلوگیری از هرگونه سوء استفاده مالی در شرکت استفاده کنند.
استانداردهای گزارشگری حسابرسی
پس از اینکه حسابدار توانست مدارک و شواهد کافی را جمع آوری کند، توانایی ارائه گزارش نهایی را خواهد داشت. استانداردهای گزارشگری حسابرسی کمک قابل توجهی به شرکت ها در بررسی مسائل مالی می کند.
مهمترین استانداردهای حسابداری در ایران
در حال حاضر 42 استاندارد حسابداری برای حسابرسان در ایران وجود دارد که برخی از آنها مهمترین آنها محسوب می شوند. در زیر به بررسی برخی از رایج ترین استانداردهای حسابداری در ایران می پردازیم.
استاندارد شماره 1: ارائه صورتهای مالی
استاندارد حسابداری شماره 1 مبنای ارائه صورتهای مالی را برای مقاصد عمومی تعیین می کند تا از مقایسه آن با صورتهای مالی دوره های قبل و با سایر واحدهای تجاری اطمینان حاصل شود. این استاندارد الزامات کلی برای ارائه صورت های مالی، دستورالعمل های ساختار آنها و حداقل الزامات محتوایی را تعیین می کند.
استاندارد شماره 2: صورت جریان نقدی
اطلاعات مربوط به جریان‌های نقدی یک واحد تجاری، مبنایی برای ارزیابی توانایی واحد تجاری در تولید وجه نقد، معادل‌های نقدی و نیازهای آن برای استفاده از وجه نقد فراهم می‌کند. تصمیم‌گیری اقتصادی توسط کاربران مستلزم ارزیابی توانایی واحد تجاری برای تولید وجه نقد، معادل‌های نقدی، زمان‌بندی و اطمینان ایجاد آنها است.
استاندارد شماره 3: درآمد عملیاتی
درآمد عملیاتی درآمد حاصل از فعالیت های اصلی و مستمر یک واحد تجاری است و شامل عناوین مختلفی مانند فروش، کارمزد، سود تضمین شده، سود سهام و حق امتیاز است.
استاندارد شماره 4: موجودی ها، بدهی ها و دارایی های احتمالی
هدف استاندارد حسابداری شماره 4 اطمینان از استفاده از معیارهای شناسایی مناسب و مبانی اندازه‌گیری در مورد موجودی‌ها، بدهی‌ها و دارایی‌های احتمالی در صورتهای مالی و ارائه اطلاعات کافی در یادداشت‌ها برای درک بهتر ماهیت، زمان‌بندی و مبالغ آنها است.
استاندارد شماره 8: حسابداری موجودی مواد و کالا
استاندارد حسابداری شماره 8 ارزیابی و انعکاس موجودی مواد و کالاها در صورتهای مالی را تشریح می کند. آن شامل: کار بر روی قراردادهای بلندمدت در حال انجام است.
استاندارد شماره 9: حسابداری قراردادهای بلند مدت
هدف استاندارد حسابداری شماره 9 تجویز حسابداری درآمدها و هزینه های مربوط به قراردادهای بلندمدت در صورت های مالی پیمانکار است. با توجه به ماهیت فعالیت های تحت پوشش قراردادهای بلندمدت، تاریخ شروع و پایان قرارداد معمولاً در دوره های مالی مختلف قرار می گیرد. بنابراین موضوع اصلی در حسابداری قراردادهای بلندمدت تخصیص درآمدها و هزینه های قرارداد به دوره هایی است که عملیات تحت قرارداد در آنها انجام می شود.
این استانداردها نقش مهمی در گزارشگری مالی دارند و شفافیت و ثبات اطلاعات مالی را تضمین می‌کنند و تصمیم‌گیری بهتر توسط استفاده‌کنندگان صورتهای مالی را تسهیل می‌کنند.
استاندارد 11: دارایی های ثابت مشهود
هدف استاندارد حسابداری شماره 11 تجویز رفتار حسابداری برای دارایی های ثابت مشهود است تا استفاده کنندگان صورت های مالی بتوانند اطلاعات مربوط به سرمایه گذاری واحد در این دارایی ها و تغییرات آنها را شناسایی کنند. موضوعات کلیدی در حسابداری دارایی های ثابت مشهود شامل شناسایی دارایی ها، تعیین ارزش دفتری آنها و شناسایی هزینه استهلاک و زیان کاهش ارزش است.
استاندارد 13: حسابداری هزینه های مالی
هدف استاندارد حسابداری شماره 13، تجویز روش حسابداری برای هزینه های مالی است. طبق این استاندارد، هزینه های مالی عموماً بلافاصله به عنوان هزینه شناسایی می شوند، مگر در مواردی که این هزینه ها واجد شرایط شناسایی دارایی باشند.
استاندارد 15: حسابداری سرمایه گذاری
استاندارد حسابداری شماره 15 به رفتار حسابداری سرمایه گذاری ها و الزامات افشا می پردازد. حسابداری سرمایه گذاری باید در کلیه واحدهای تجاری مطابق با الزامات این استاندارد انجام شود. در حالی که این استاندارد رفتار حسابداری سرمایه گذاری در واحدهای تجاری فرعی و وابسته را در صورت های مالی تلفیقی تعیین نمی کند، اما در مورد رفتار حسابداری سرمایه گذاری های ذکر شده قبلی در صورت های مالی واحد تجاری اصلی اعمال می شود، مگر اینکه در استانداردهای حسابداری مربوط به سرمایه گذاری در واحدهای تجاری تابعه و وابسته.
استاندارد 16: اثرات تغییرات نرخ ارز
هدف استاندارد حسابداری شماره 16 این است که اطمینان حاصل شود که معاملات ارزی و عملیات خارجی به گونه ای ترجمه می شود که عموماً با اثرات تغییرات نرخ ارز بر جریان های نقدی واحد گزارشگر و ارزش ویژه آن مطابقت داشته باشد و ارائه شود. اطمینان از اینکه صورت های مالی دیدگاه مطلوبی از نتایج عملکرد ارائه می دهد. علاوه بر این، صورتهای مالی تلفیقی باید نتایج مالی و رابطه اقلام را همانطور که در صورتهای مالی ارز قبل از ترجمه نشان داده شده است، منعکس کند.
استاندارد 22: گزارشگری مالی میان دوره ای
هدف استاندارد حسابداری شماره 22 تعیین حداقل محتوای گزارشگری مالی میان دوره ای و ایجاد اصول شناسایی و اندازه گیری قابل اجرا برای تهیه صورت های مالی میان دوره ای جامع یا فشرده است. گزارشگری مالی میان‌دوره‌ای به‌موقع و قابل اعتماد، اطلاعات مفیدی در رابطه با تولید سود، جریان‌های نقدی، شرایط مالی و نقدینگی واحد تجاری برای سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده‌کنندگان فراهم می‌کند.
استاندارد 30: سود هر سهم
هدف استاندارد حسابداری شماره 30، تجویز دستورالعمل هایی برای تعیین و ارائه سود هر سهم به منظور بهبود قابلیت مقایسه عملکرد بین واحدهای تجاری مختلف در یک دوره گزارشگری و مقایسه عملکرد یک واحد تجاری در دوره های گزارشگری مختلف است. اگرچه اطلاعات سود هر سهم به دلیل شیوه‌های مختلف حسابداری در تعیین سود مشمول محدودیت‌هایی است، اما یک رویکرد ثابت برای تعیین مخرج کسر در محاسبات سود هر سهم، گزارشگری مالی را بهبود می‌بخشد. بنابراین تاکید اصلی این استاندارد بر مخرج کسر در محاسبه سود هر سهم است.
استاندارد 34: سیاست های حسابداری، تغییرات در برآوردهای حسابداری و خطاها
هدف استاندارد حسابداری شماره 34 تجویز معیارهایی برای انتخاب و تغییر رویه های حسابداری و همچنین روش حسابداری و افشای تغییرات در رویه های حسابداری، تغییرات در برآوردهای حسابداری و اصلاح اشتباهات است. هدف این استاندارد بهبود ارتباط و قابلیت اطمینان صورتهای مالی یک واحد تجاری و قابل مقایسه بودن صورتهای مالی در طول زمان و با صورتهای مالی سایر واحدهای تجاری است.
استاندارد 35: حسابداری مالیات بر درآمد
استاندارد حسابداری شماره 35 یک واحد تجاری را ملزم می کند که اثرات مالیاتی معاملات و سایر رویدادها را به همان روشی که معاملات و رویدادها شناسایی می شود، حساب کند. بنابراین هرگونه اثرات مالیاتی مربوط به معاملات و رویدادهای شناسایی شده در صورت سود و زیان نیز شناسایی می شود. اثرات مالیاتی معاملات و رویدادهای شناسایی شده در صورت سود و زیان به طور جامع یا مستقیم در حقوق صاحبان سهام شناسایی می شود. علاوه بر این، در ترکیب‌های تجاری، شناسایی دارایی‌های مالیاتی معوق و بدهی‌های مالیاتی معوق بر ارزش منصفانه ترکیب تجاری یا مقدار سود شناسایی شده از خرید توافقی تأثیر می‌گذارد.
استاندارد 37: ابزارهای مالی، افشا
هدف استاندارد حسابداری شماره 37 این است که واحدهای تجاری را ملزم به افشای اطلاعات در صورت های مالی کند تا استفاده کنندگان بتوانند موارد زیر را ارزیابی کنند:
الف) اهمیت ابزارهای مالی برای وضعیت مالی واحد تجاری.
ب) ماهیت و میزان خطرات ناشی از ابزارهای مالی که واحد تجاری در طول دوره و در پایان دوره گزارشگری در معرض آنها قرار دارد و نحوه مدیریت این ریسک ها توسط واحد تجاری.
استاندارد شماره 37 یکی از مهمترین استانداردهای حسابداری است که همه حسابداران باید آن را رعایت کنند. پایبندی به این استانداردها توسط حسابرسان مالی به شدت مورد بررسی قرار می گیرد تا از صحت اطمینان حاصل شود.